Sosny to dość często uprawiane w ogrodzie iglaki. Nawet te najbardziej popularne, jak sosna pospolita, czarna czy górska mają wiele odmian, różniących się wzrostem czy barwą igieł. Jakie są najczęściej uprawiane w polskich ogrodach gatunki sosen i jak o nie prawidłowo dbać?
Sosna sośnie nierówna
Sosna zwyczajna (łac. Pinus) to jedno z najpowszechniej występujących drzew iglastych w kraju i jedno z najważniejszych drzew leśnych na świecie. Jej niewielkie wymagania uprawowe pozwalają dostosować się sośnie do różnych warunków siedliskowych, dzięki czemu występuje ona niemal w każdym biotopie - przede wszystkim jednak tam, gdzie inne drzewa (zwłaszcza liściaste) nie mogą się rozwijać. Ze względu na swoją wysoką wrażliwość na zanieczyszczenia powietrza, jednym z nielicznych miejsc, w którym sosna nie będzie się dobrze czuła ani rozwijała się centrach dużych miast czy okolicach mocno uczęszczanych dróg.
Czytaj również... Dlaczego iglaki brązowieją po zimie?
Sosny mają bardzo głęboki system korzeniowy, dzięki czemu świetnie radzą sobie nawet z długotrwałymi suszami. Większość z nich rośnie szybko, a wszystkie są długowieczne. Ich szczegółowe wymagania uprawowe, a także pokrój, wygląd czy długość igieł zależne są jednak od konkretnego gatunku sosny, a także jej odmiany.
Do najpopularniejszych zdecydowanie należą:
SOSNA POSPOLITA (Pinus sylvestris)
Preferuje stanowiska słoneczne i przepuszczalne, lekko kwaśne gleby o umiarkowanej wilgotności. Jej pokrój może być zróżnicowany, w zależności od wybranej odmiany:
- 'Fastigiata' – osiąga do 10 m wysokości i wąski, kolumnowy pokrój;
- 'Aurea' – dorasta do 5-10 m, a jej igły zimą przebarwiają się na charakterystyczny, żółty kolor;
- 'Beuvronensis' – niska odmiana o zwartym, kulistym pokroju, osiągająca nie więcej niż 2 m wysokości i do metra szerokości. Świetnie sprawdza się w pojemnikach na tarasach i małych ogrodach;
- 'Moseri' – odmiana karłowata, dorastająca do około 1 metra wysokości, o gęstym pokroju i długich igłach, przebarwiających się na żółto w czasie zimy;
- 'Watereri' – dorasta do wysokości od 3 do 5 m, osiągając szeroko – stożkowaty, raczej luźny pokrój. Ma charakterystyczne igły o niebieskim zabarwieniu.
SOSNA CZARNA (Pinus nigra)
Naturalnie występuje w południowych rejonach Europy i na terenie Azji Mniejszej. To gatunek o wąskim, smukłym pokroju i nieregularnej koronie. W naturze osiąga nawet do 50 m wysokości. Jej igły zebrane są w pęczki po 2 i mogą osiągać do 15 cm długości, pozostając na drzewie od 3 do 4 lat. Męskie szyszki są żółte, podłużne i niewielkie, wyrastając kępkami u podnóża młodych pędów. Żeńskie szyszki są kuliste, od żółtych po czerwonawych za młodu, zmieniając kolor w miarę dojrzewania. Rosną pojedynczo, po dwie lub po trzy wokół gałęzi.
Jest bardzo łatwa w uprawie - może wzrastać nawet na jałowych, piaskowych glebach, zarówno na stanowiskach słonecznych, jak i w półcieniu. Sosna czarna w ogrodzie bardzo dobrze sprawdza się jako soliter, rosnąca w grupie i chroniąca przed wiatrem.
SOSNA GÓRSKA (Pinus mugo)
Rodzaj sosny, występującej w pasmach górskich Europy, w wyższych partiach gór, na wysokości 1400-2500 n.p.m., tworząc własne piętro roślinności, nazywane piętrem kosówki lub kosodrzewiną. W Polsce naturalnie występująca kosodrzewina jest pod ścisłą ochroną, jednak coraz częściej można spotkać ją w ogrodach, na skwerach i rynkach miejskich.
Formą bardziej zbliżona jest do krzewu o masywnych, płożących się po ziemi gałęziach, jednak jej ostateczny pokrój jest mocno zależny zarówno od podgatunku, jak i od konkretnego siedliska. Pień osiąga do 3,5 metra, a jego kora jest ciemnoszara i lekko spękana, ale nie łuszcząca się. Młode pędy są nagie i zielone. Szpilki w kolorze ciemnozielonym wyrastają kępkami po 2 i mogą mieć długość od 3 do 8 cm.
Czytaj również... Jak dbać o iglaki?
Kosodrzewina bardzo łatwo krzyżuje się z sosną zwyczajną, a także rzadziej z sosną czarną i bośniacką, tworząc mieszańce.
W uprawie ogrodowej najczęściej można spotkać odmiany:
- 'Almhutte' – bardzo wolno rosnąca odmiana
- 'Benjamin' – odmiana o bardzo zwartym, półkolistym pokroju;
- 'Gnom' – charakteryzuje się kopulastą formą i jasnymi igłami;
- 'Northern Light' – posiada charakterystyczne, bardzo jasne wiosenne przyrosty.
Kosodrzewina świetnie sprawdza się w ogrodzie jako wzmacniacz skarp, a także jako roślina żywopłotowa. Warto jednak pamiętać o tym, aby do żywopłotu wybrać odmianę rosnącą odpowiednio szybko.
SOSNA BOŚNIACKA (Pinus heldreichii H.Christ)
W naturze sosna bośniacka występuje na Półwyspie Bałkańskim i w południowych Włoszech. Osiąga do 25-30 m wysokości, rosnąc wolno i dosyć równomiernie. Jej igły zebrane są w pęczki po 2, osiągają długość od 4,5 do 10 cm, są ciemnozielone, mocne i kłujące.
W ogrodach często uprawiana, zwłaszcza w następujących odmianach:
- 'Compact Gem' – odmiana karłowa, osiągająca około 1,5 m wysokości po 10 latach uprawy. Świetnie nadaje się do donic – zarówno na tarasy, jak i w przestronnych wnętrzach;
- 'Malinki' – wolno rosnąca odmiana, sięgająca do 7 m wysokości. Dużą zaletą są jej ozdobne szyszki, pojawiające się już we wczesnej fazie rozwoju;
- 'Satellit' – dekoracyjna odmiana o pokroju wąskostożkowym. Dorasta do 5 m wysokości, jednak rośnie dość wolno. Młode szyszki, pojawiające się już po kilku latach uprawy mają bardzo ciekawy, kobaltowy kolor.
SOSNA LIMBA (Pinus cembra L.)
Naturalnym siedliskiem limby są góry centralnej Europy, gdzie występuje na wysokości 1400-2500 n.m.p. Często w można spotkać ją w borach, w towarzystwie modrzewia europejskiego. Drzewo to rośnie bardzo wolno i jest wyjątkowo długowieczne, a także odporne na niekorzystne warunki środowiskowe i szkodniki. W Polsce dzikie siedliska limby podlegają ochronie gatunkowej.
Korona jest regularna i gęsta, a jej konary często sięgają aż do ziemi. Igły zebrane są w pęczkach po 5 i osiągają 7 do 9 cm długości. Można spotkać ją w ogrodach, jednak jej bardzo powolny wzrost często zniechęca potencjalnych hodowców.
Wśród cennych odmian ogrodowych można wymienić:
- 'Glauca' – po 20 latach uprawy osiąga zaledwie 3 m wysokości, chociaż jej docelowy wzrost to nawet 20 m. Szyszki tej odmiany kryją jadalne nasiona. Może być uprawiana w ogrodach miejskich, ponieważ jest odporna na zanieczyszczenia powietrza;
- 'Glauca Compacta' – to odmiana karłowa, osiągająca maksymalnie 5 m wysokości, jednak po wielu latach uprawy. Jej ostre igły są niebieskawe. Wspaniale urozmaica ogrody skalne i wrzosowiskowe;
- 'Stricta' – to również odmiana karłowa, osiągająca 2 m po 10 latach uprawy. Dzięki swojemu atrakcyjnemu, kolumnowemu pokrojowi prezentuje się równie dobrze jako soliter, a także w nasadzeniach grupowych. Można sadzić ją na terenach przemysłowych i w rejonach miejskich.
SOSNA HIMALAJSKA (Pinus wallichiana)
W naturze ta sosna porasta zbocza Himalajów na wysokościach przekraczających 2500 m n.p.m. Ze względu na swoją nietuzinkową urodę można jednak coraz częściej spotkać ją w ogrodach. Chociaż w warunkach naturalnych może dorastać do 50 m wysokości, w ogrodach zwykle osiąga między 10 a 25 m. Ma luźny pokrój i stożkowaty kształt, a poziome, szeroko rozpostarte gałęzie zdobią długie, giętkie igły.
Zebrane w pęczkach po 5, zwracają uwagę swoją miękkością i długością, która nierzadko wynosi nawet 20 cm. Ozdobne są również około 30-centymetrowe szyszki, które w miarę dojrzewania mogą zmieniać kolor – od jasnozielonego, przez fioletowy, aż do brązu.
Sosna himalajska jest także drzewem bardzo wonnym, przez co jej najbliższe otoczenie wypełnione jest olejkami eterycznymi i wonią żywicy, które tworzą wyjątkowy mikroklimat, mający swoje zastosowanie zdrowotne – inhalacje olejkami poprawiają stan górnych dróg oddechowych i pomagają w chorobach zapalnych gardła.
Choroby i szkodniki sosen
W naturze często sosny rosną w warunkach, które będąc trudne same w sobie, zmniejszają jednocześnie ryzyko występowania chorób czy inwazji szkodników. Zwłaszcza gdy mowa o odmianach wysokogórskich. Jednak w uprawie ogrodowej sosny znacznie bardziej narażone są na ataki patogenów i insektów, dlatego warto poznać najczęściej występujące problemy.
Osutka sosny
Osutki to grupa chorób wywoływanych przez pasożytniczego grzyba Lophodermium pinastri. Do infekcji najczęściej dochodzi, gdy po łagodnej zimie przychodzi wilgotna wiosna. Objawy widoczne są na starszych, co najmniej jednorocznych przyrostach, przez co początkowo można pomylić osutkę z fizjologicznym zjawiskiem opadania igieł. Bliższe przyjrzenie się igłom powinno jednak rozwiać wątpliwości, ponieważ oprócz zżółknięcia, będzie można dostrzec na nich ciemniejsze plamki lub poprzeczne kreski.
Chociaż zwykło się uważać, że osutka dotyka głównie drzew młodszych niż 5 lat, to nie do końca pokrywa się z prawdą, ponieważ zdarza się, że infekcji poddają się również starsze rośliny.
Ponieważ osutka może atakować zarówno wiosną, jak i pod koniec lata, opryski na osutkę powinny być wykonywane w 3 terminach - wiosną, latem i jesienią. Tylko tak można usunąć patogeny i przywrócić zdrowie roślinie. Do oprysków idealnie nadadzą się Switch 62,5 WG i Scorpion 325 SC stosowane naprzemiennie. Jednak leczenie obejmuje również regularne pozbywanie się opadłych igieł, z których uwalniają się zarodniki grzyba.
Zamieranie pędów sosny
Choroba powodowana jest przez różne gatunki grzybów, jednak najczęściej powodem infekcji są grzyby z gatunku Gremmeniella abietina. Grzyb ten poraża wiele gatunków drzew iglastych, jednak najczęściej jego ofiarą padają sosna czarna i sosna pospolita.
Późną jesienią i w zimie na pączkach można dostrzec przeżywiczenia, zbrunatnienia u ich nasady i drobne nekrozy rozsiane na najmłodszych długopędach. Objawy przybierają na sile i są wyraźnie widoczne wiosną, po zejściu śniegów. Ze względu na zamarcie pączków u roślin nowe pędy nie rozwijają się, a pędy ubiegłoroczne często ulegają zamarciu – albo w całości, albo w części szczytowej.
W wyniku porażenia siewki i młode sadzonki mogą zamierać już w pierwszym roku po infekcji. W przypadku starszych roślin może trwać to kilka lat, jednak w przypadku agresywnego patogenu, czas ten może ulec skróceniu.
Chore pędy sosny należy wyciąć i spalić, a zainfekowaną roślinę spryskać odpowiednim preparatem grzybobójczym - na przykład Switch 62,5 WG lub Signum 33 WG.
Fytoftoroza
Infekcję wywołują grzybopodobne gatunki lęgniowców z rodzaju Phytophtora - w przypadku iglaków są to zwykle P. cinnamoni i P. plurivora. Choroba początkowo atakuje korzenie roślin, zaburzając prawidłowe wchłanianie wody i składników pokarmowych z gleby. Taki rozwój infekcji często sprawia, że w początkowej fazie, gdy łatwo ją zdusić, przechodzi ona niezauważenie. W późniejszym czasie przy bliskiej obserwacji można zauważyć brunatne przebarwienia na korze, w których miejscu pod korą znajdują się czerwone pierścienie. Uszkodzenie kory na dużej powierzchni doprowadzi w krótkim czasie do usychania pędów i igieł.
Po zauważeniu objawów na części nadziemnej należy natychmiast usunąć porażone fragmenty rośliny, stosując oprysk fungicydem (np. Scorpion 325 SC lub Proplant 722 SL). Jednak najlepszym sposobem zapobieżenia przeniesieniu fytoftorozy na sąsiednie rośliny jest usunięcie całej zainfekowanej rośliny oraz jej zutylizowanie.
Czytaj również... Fytoftoroza na iglakach - objawy, zapobieganie i zwalczanie
Borecznik sosnowiec (Diprion pini)/ Borecznik rudy (Neodiprion sertifer)
To mała, osiągająca do 10 mm długości błonkówka, atakująca przede wszystkim sosnę zwyczajną (sosnowiec) oraz sosnę czarną, górską, limbę, wejmutkę i inne (borecznik rudy). Larwy w oprzędach żerują na igłach, doprowadzając do ich znaczącego uszkodzenia, a w konsekwencji usychania. Przyrost drzewa jest ograniczony, a także staje się ono bardziej podatne na ataki innych szkodników czy infekcje grzybowe. Larwy borecznika żerują w grupach po kilka lub kilkanaście osobników, wygryzając głównie starsze igły.
Atakowi poddają się najczęściej młode rośliny, rosnące na ubogich glebach, na stanowiskach o mocnym nasłonecznieniu.
W walce z borecznikiem przydadzą się takie preparaty jak Karate Zeon 050 CS czy Karate Gold i powtórzyć oprysk po 7-10 dniach, dla najwyższej skuteczności.
Osnuja gwaiździsta (Acantholyda posticalis)
Gatunek owada z rzędu błonkoskrzydłych, jeden z istotnych szkodników sosny, zwłaszcza sosny zwyczajnej. Na przełomie kwietnia i maja, a potem później, w czerwcu, samica po rójce składa 80 do 100 jaj pojedynczo, po wewnętrznej stronie igieł. Po 10-14 dniach wylęgają się z nich larwy, które przez 3 do 4 tygodni żerują na igłach, tworząc wokół siebie oprzęd. Po tym czasie larwy spadają na ziemię i zagrzebują się w podłożu, w którym mogą pozostać nawet do 3 lat, zanim w pełni się przepoczwarzą.
Masowe ataki osnui gwiaździstej znacząco ogranicza przyrosty oraz mocno osłabia roślinę, przez co staje się ona podatna na ataki patogenów i wywoływane przez nie choroby.
Na szkodnika bardzo dobrze działają środki chemiczne - np. Deltam. Przy mniejszym nasileniu inwazji zaleca się obcinać i palić pędy z widocznym oprzędem.
Cetyniec większy (Tomicus piniperda L.)
To ciemnobrunatny chrząszcz osiągający długość od 3,5 do 5,5 mm, którego larwy żerują na sośnie zwyczajnej i innych gatunkach sosen. Larwy są białe i beznogie, żerują w korze pędów, a z wydrążonych przez szkodnika otworów wycieka żywica. Długotrwałe lub intensywne żerowanie na jednej roślinie może spowodować zahamowanie wzrostu, deformacje korony czy obłamywanie się zaatakowanych gałęzi, ze względu na wydrążenie rdzenia.
Ponieważ forma dorosła zimuje wgryziony w szyjkę korzeniową, w ramach profilaktyki warto wykładać na zimę pnie pułapkowe. Chemicznie można zadziałać za pomocą preparatu Karate Zeon oraz Karate Gold.
